เป็ป (PEP) ป้องกัน HIV หลังเสี่ยง: ใช้ภายใน 72 ชั่วโมง

การรับมือกับการติดเชื้อเอชไอวี (HIV) ยังคงเป็นประเด็นสำคัญที่ทั่วโลกให้ความสำคัญ แม้ว่าการติดเชื้อ HIV จะเป็นปัญหาที่แพร่กระจายในหลายพื้นที่ แต่เทคโนโลยีและการแพทย์ที่พัฒนาอย่างต่อเนื่องทำให้เกิดวิธีการป้องกันที่มีประสิทธิภาพมากขึ้น หนึ่งในวิธีการป้องกันที่มีประโยชน์อย่างมากหลังจากที่เสี่ยงต่อการติดเชื้อ HIV คือการใช้ เป็ป (PEP) ซึ่งต้องใช้ภายใน 72 ชั่วโมงหลังจากเกิดเหตุการณ์เสี่ยง บทความนี้จะพาคุณไปทำความรู้จักกับเป็ป (PEP) ว่าเป็นอะไร ทำงานอย่างไร วิธีการใช้ที่ถูกต้อง และข้อมูลสำคัญอื่น ๆ ที่ควรรู้เกี่ยวกับการป้องกัน HIV หลังจากเสี่ยงต่อการติดเชื้อ

เป็ป (PEP) คืออะไร?

เป็ป (PEP) ย่อมาจาก Post-Exposure Prophylaxis เป็นการใช้ยาต้านไวรัสเพื่อป้องกันการติดเชื้อ HIV หลังจากที่มีความเสี่ยงต่อการได้รับเชื้อ โดยเป้าหมายของเป็ปคือการลดโอกาสในการติดเชื้อ HIV ก่อนที่เชื้อจะเข้าสู่ร่างกายและเริ่มแบ่งตัว หากใช้ยาทันเวลาและถูกต้อง เป็ปสามารถลดความเสี่ยงในการติดเชื้อได้อย่างมีประสิทธิภาพ เป็ปไม่ใช่การรักษาหรือการป้องกันล่วงหน้า (Prevention) แบบถาวร เช่น การใช้ถุงยางอนามัยหรือการใช้ยาเตรียมป้องกัน (PrEP) แต่เป็ปเป็นวิธีการฉุกเฉินที่ควรใช้ในกรณีที่มีเหตุการณ์เสี่ยง เช่น การมีเพศสัมพันธ์โดยไม่มีการป้องกัน การถูกล่วงละเมิดทางเพศ หรือการได้รับบาดเจ็บจากเข็มฉีดยาที่ใช้แล้ว

การทำงานของเป็ป

เป็ปทำงานโดยการใช้ยาต้านไวรัสเอชไอวี ที่เรียกว่า Antiretroviral Drugs เพื่อยับยั้งการแพร่กระจายของเชื้อ HIV ในร่างกาย หากเชื้อ HIV เข้าสู่ร่างกาย ยาจะไปป้องกันไม่ให้เชื้อแบ่งตัวในเซลล์ ซึ่งช่วยลดโอกาสในการติดเชื้อ หากเริ่มใช้ยาภายในระยะเวลา 72 ชั่วโมงหลังจากที่มีเหตุการณ์เสี่ยง ยาจะมีประสิทธิภาพสูงสุด

กระบวนการทำงานของเป็ปมีดังนี้:

เมื่อใดควรใช้เป็ป?

เป็ปควรถูกใช้ในกรณีฉุกเฉินที่คุณมีความเสี่ยงสูงที่จะได้รับเชื้อ HIV ต่อไปนี้เป็นตัวอย่างสถานการณ์ที่ควรพิจารณาใช้เป็ป:

• การมีเพศสัมพันธ์ที่ไม่มีการป้องกัน: หากคุณมีเพศสัมพันธ์โดยไม่ใช้ถุงยางอนามัยกับคนที่มีความเสี่ยงต่อการติดเชื้อ HIV หรือไม่ทราบสถานะ HIV ของเขา
• การถูกล่วงละเมิดทางเพศ: หากคุณถูกกระทำการทางเพศโดยไม่ยินยอม โดยเฉพาะหากคุณไม่แน่ใจว่าสถานะ HIV ของคู่กรณีคืออะไร
• การสัมผัสเลือดหรือของเหลวที่ติดเชื้อ: เช่น บุคลากรทางการแพทย์ที่ได้รับบาดเจ็บจากเข็มฉีดยาที่ใช้แล้ว หรือเกิดอุบัติเหตุที่ทำให้สัมผัสกับเลือดของผู้ติดเชื้อ
• การใช้เข็มฉีดยาร่วมกับผู้อื่น: การใช้เข็มฉีดยาร่วมกับผู้อื่น โดยเฉพาะในการใช้ยาเสพติด ทำให้มีความเสี่ยงสูงในการติดเชื้อ HIV

วิธีการใช้เป็ป

การใช้เป็ปจะต้องเริ่มต้นโดยเร็วที่สุดหลังจากที่มีเหตุการณ์เสี่ยงต่อการติดเชื้อ HIV และควรได้รับยาภายใน 72 ชั่วโมงเท่านั้น เพื่อให้ยามีประสิทธิภาพสูงสุด ขั้นตอนการใช้เป็ปมีดังนี้:

เข้ารับคำปรึกษาจากแพทย์หรือผู้เชี่ยวชาญ: หากคุณมีความเสี่ยงและต้องการใช้เป็ป คุณควรรีบพบแพทย์หรือผู้เชี่ยวชาญด้านการติดเชื้อเพื่อรับคำแนะนำ และเริ่มการรักษา
ตรวจสอบสถานะการติดเชื้อ: ก่อนเริ่มใช้เป็ป แพทย์อาจทำการตรวจเลือดเพื่อดูว่าสถานะการติดเชื้อ HIV ของคุณเป็นอย่างไร หากคุณได้รับเชื้อ HIV มาก่อนหน้านี้ การใช้เป็ปจะไม่เป็นประโยชน์และอาจต้องใช้ยาต้านไวรัสในรูปแบบอื่น
การรับยา: หากแพทย์พิจารณาว่าคุณมีความเสี่ยงที่จะติดเชื้อ HIV คุณจะได้รับยาต้านไวรัสที่ต้องกินเป็นเวลา 28 วัน ซึ่งการรับยานี้ต้องเป็นไปตามที่แพทย์แนะนำอย่างเคร่งครัด
การติดตามผล: หลังจากการใช้เป็ปครบกำหนด 28 วัน คุณควรเข้ารับการตรวจเลือดอีกครั้งเพื่อตรวจสอบสถานะการติดเชื้อ HIV แพทย์จะติดตามผลเป็นระยะ ๆ เพื่อประเมินว่าการรักษาได้ผลหรือไม่

ประสิทธิภาพของเป็ป

เป็ปมีประสิทธิภาพสูงหากเริ่มใช้ภายในระยะเวลา 72 ชั่วโมงหลังจากเหตุการณ์เสี่ยง ยิ่งเริ่มใช้เร็วเท่าไหร่ โอกาสในการป้องกันการติดเชื้อก็ยิ่งสูง อย่างไรก็ตาม ประสิทธิภาพของเป็ปจะลดลงหากใช้นอกเวลาที่กำหนดหรือไม่ได้ใช้อย่างต่อเนื่องตลอด 28 วัน การวิจัยแสดงให้เห็นว่าการใช้เป็ปสามารถลดโอกาสในการติดเชื้อ HIV ได้ถึงประมาณ 80% หากใช้อย่างถูกต้องและสม่ำเสมอ แต่เป็ปไม่สามารถป้องกันได้ 100% ดังนั้นการป้องกันอื่น ๆ เช่น การใช้ถุงยางอนามัยยังคงมีความสำคัญอย่างยิ่ง

อาการข้างเคียงของเป็ป

แม้ว่าเป็ปจะมีประสิทธิภาพในการป้องกันการติดเชื้อ HIV แต่การใช้ยาต้านไวรัสอาจมีอาการข้างเคียงบางอย่าง โดยส่วนใหญ่อาการข้างเคียงที่เกิดขึ้นจะไม่รุนแรงและมักหายไปเมื่อร่างกายปรับตัวกับยา อาการข้างเคียงที่พบได้บ่อย ได้แก่:

• คลื่นไส้
• อ่อนเพลีย
• ปวดศีรษะ
• ปวดท้อง
• ท้องเสีย

หากคุณมีอาการข้างเคียงที่รุนแรงหรือเกิดปัญหาในการใช้ยา ควรปรึกษาแพทย์เพื่อรับคำแนะนำในการจัดการ

ข้อจำกัดและข้อควรระวัง

ไม่ใช่วิธีการป้องกันที่ใช้ได้ทุกสถานการณ์: เป็ปไม่ใช่การป้องกันที่ใช้ในระยะยาว และไม่ควรใช้เป็นวิธีการป้องกันแทนการใช้ถุงยางอนามัย หรือการป้องกันอื่นๆ หากคุณมีความเสี่ยงต่อการติดเชื้อ HIV บ่อยครั้ง คุณอาจต้องพิจารณาใช้ PrEP (Pre-Exposure Prophylaxis) แทน ซึ่งเป็นยาที่ใช้สำหรับการป้องกันก่อนมีความเสี่ยง

ประสิทธิภาพไม่ 100%: แม้ว่าเป็ปจะมีประสิทธิภาพสูง แต่ก็ยังมีโอกาสที่การติดเชื้ออาจเกิดขึ้น ดังนั้นคุณควรใช้วิธีการป้องกันอื่นๆ ร่วมด้วย เช่น การใช้ถุงยางอนามัยทุกครั้งที่มีเพศสัมพันธ์

การใช้เป็ปมากกว่า 72 ชั่วโมงหลังเหตุการณ์เสี่ยง: การใช้เป็ปจะไม่มีประสิทธิภาพหากใช้หลังจากเหตุการณ์เสี่ยงนานกว่า 72 ชั่วโมง ดังนั้นคุณควรรีบขอคำปรึกษาจากแพทย์โดยเร็วที่สุดหลังจากที่มีความเสี่ยง

การเข้าถึงเป็ปในประเทศไทย

ในประเทศไทย การเข้าถึงเป็ปยังคงมีความจำกัดในบางพื้นที่ โดยเป็ปสามารถหาได้จากโรงพยาบาลหรือคลินิกที่มีบริการตรวจและป้องกันโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ คุณควรติดต่อสถานพยาบาลใกล้บ้านหรือคลินิกเฉพาะทางที่มีการให้คำปรึกษาด้าน HIV หากคุณต้องการใช้เป็ป บางองค์กรและมูลนิธิด้านสุขภาพในประเทศไทยยังมีบริการให้คำปรึกษา หรือจองคิวออนไลน์ง่ายๆ เพื่อขอรับ PEP ที่ Love2test.org ได้ฟรี ไม่ต้องรอคิว และข้อมูลทุกอย่างเป็นความลับ

อ่านบทความอื่นๆ ที่น่าสนใจ

• ไวรัสตับอักเสบบี | ภัยเงียบที่นำไปสู่มะเร็งตับ
• ฝีดาษวานร กรมควบคุมโรคออกมาตรการสำคัญคัดกรองโรคจากนักท่องเที่ยว

การป้องกันการติดเชื้อ HIV เป็นเรื่องที่ต้องให้ความสำคัญอย่างยิ่ง การใช้เป็ป (PEP) เป็นวิธีหนึ่งที่มีประสิทธิภาพในการป้องกันการติดเชื้อ HIV หลังจากเกิดเหตุการณ์เสี่ยง แต่ควรเริ่มใช้ยาโดยเร็วที่สุดภายใน 72 ชั่วโมง และต้องใช้ยาอย่างสม่ำเสมอตลอดระยะเวลา 28 วันเพื่อให้ได้ผลลัพธ์ที่ดีที่สุด อย่างไรก็ตาม เป็ปไม่ใช่วิธีการป้องกันที่สมบูรณ์แบบ การป้องกันที่ดีที่สุดยังคงเป็นการลดความเสี่ยงโดยการใช้ถุงยางอนามัย การตรวจสุขภาพเป็นประจำ และหากคุณมีความเสี่ยงต่อการติดเชื้อ HIV เป็นประจำ คุณอาจพิจารณาใช้ PrEP เพื่อป้องกันล่วงหน้า การรู้เท่าทันและมีข้อมูลที่ถูกต้องเกี่ยวกับเป็ปและการป้องกัน HIV จะช่วยให้คุณดูแลสุขภาพของตนเองและคนรอบข้างได้ดียิ่งขึ้น การรับคำปรึกษาจากผู้เชี่ยวชาญเป็นสิ่งสำคัญในการตัดสินใจและเลือกใช้วิธีการป้องกันที่เหมาะสม