ตรวจ เอชไอวี (HIV Test)

เอชไอวี (HIV : Human Immunodeficiency Virus) เป็นเชื้อไวรัสที่ถือเป็น โรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ ทำให้ ‘ภูมิคุ้มกันร่างกายบกพร่อง’ ที่หากไม่ได้รับการตรวจพบโดยเร็ว เชื้อที่สะสมอยู่ในร่างกายจะส่งผลให้ร่างกายอ่อนแอลง และเมื่อดำเนินไปสู่ระยะสุดท้ายคือ ‘เอดส์’ หรือ โรคภูมิคุ้มกันบกพร่อง เม็ดเลือดขาวในร่างกายจะมีจำนวนลดลง มีโอกาสที่จะเกิดโรคแทรกซ้อนจนเสียชีวิตในที่สุด ตรวจ เอชไอวี เป็นอีกหนึ่งวิธีดูแลร่างกายที่สำคัญและทุกคนสามารถทำได้

อาการของ เอชไอวี

เอชไอวี สามารถแบ่งออกได้เป็น 3 ระยะ ดังนี้

• ระยะเฉียบพลัน เป็นระยะแรกของการติดเชื้อเอชไอวีในร่างกาย โดยส่วนใหญ่ผู้ป่วยในระยะนี้จะมีอาการที่ผิดปกติน้อย และอาการทั่วไปจะคล้ายกับโรคไข้หวัดใหญ่ ซึ่งอาการจะเกิดขึ้นในช่วง 2-4 สัปดาห์หลังจากผู้ป่วยติดเชื้อเอชไอวี และสามารถหายได้เอง ทำให้เป็นระยะที่ยากต่อการตรวจวินิจฉัย
• ระยะสงบทางคลินิก เป็นระยะที่สองของการติดเชื้อเอชไอวี โดยร่างกายของผู้ป่วยจะไม่แสดงอาการใด ๆ ซึ่งเชื้อไวรัสเอชไอวีจะมีการเพิ่มปริมาณในร่างกายบริเวณต่อมน้ำเหลือง และม้าม มากที่สุด ส่งผลให้ CD 4 positive T-cell ลดลงเรื่อย ๆ ส่วนใหญ่ระยะนี้จะใช้เวลายาวนานถึง 10 ปี ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับระบบภูมิต้านทานของผู้ป่วยแต่ละคนร่วมด้วย
• ระยะโรคเอดส์ เป็นระยะสุดท้ายของการติดเชื้อเอชไอวี เนื่องจากเชื้อไวรัสได้ทำลายระบบภูมิคุ้มกันของผู้ป่วยเกือบทั้งหมด ส่งผลให้ผู้ป่วยมีโอกาสติดเชื้อฉวยโอกาสอื่น ๆ ที่มีความรุนแรงต่ออวัยวะสำคัญ เช่น โรคมะเร็งต่อมน้ำเหลือง โรคมะเร็งคาโปซิซาร์โคมา เป็นต้น

ใครควร ตรวจเอชไอวี ?

ถ้าคุณมีพฤติกรรมเสี่ยง หรือตกอยู่ในสถานการณ์เหล่านี้ ก็ควรที่จะเข้ารับการตรวจหาเอชไอวี ทุก 3 – 6 เดือน หรือเร็วที่สุด

• มีเพศสัมพันธ์โดยไม่ป้องกัน
• เปลี่ยนคู่นอนบ่อย
• คู่ที่ตัดสินใจจะอยู่ด้วยกันฉันท์สามีภรรยา
• ผู้วางแผนที่จะมีบุตร
• สงสัยว่าคู่นอนอาจเป็นผู้ติดเชื้อ
• ผู้ป่วยวัณโรค
• ผู้ถูกล่วงละเมิดทางเพศ

ข้อดีของการตรวจเอชไอวี

• ป้องกันการแพร่เชื้อหรือติดเชื้อเอชไอวี
• ถ้าสถานะการตรวจเป็นลบ (ไม่ติดเชื้อ) จะได้รับความสบายใจ และสามารถวางแผนป้องกันตัวเอง
• ถ้าสถานะการตรวจเป็นบวก (ติดเชื้อ) จะสามารถวางแผนในการรักษา และการใช้ชีวิตอยู่ร่วมกับเอชไอวีต่อไปได้เลยทันที
• ไม่จำเป็นต้องรอกระทั่งมีการแสดงอาการ
• ลดความเสี่ยงในการติดโรคฉวยโอกาสที่อาจตามมา
• ได้รับความรู้เกี่ยวกับ เอชไอวี โรคเอดส์ และโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์อื่น ๆ

ตรวจ เอชไอวี มีกี่รูปแบบ

ปัจจุบันมีวิธีการตรวจเอชไอวี ที่เป็นที่รู้จักอยู่ทั้งหมด 3 แบบ

• NAT (Nucleic Acid Testing) เป็นการตรวจหาเชื้อ HIV ที่เร็วที่สุด สามารถตรวจได้หลังจากมีความเสี่ยงมาประมาณ 5-7 วัน เป็นวิธีตรวจหาสารพันธุกรรมของเชื้อไวรัสเอชไอวี ด้วยการตรวจปริมาณของเชื้อและตรวจการทำงานของระบบภูมิคุ้มกันภายในร่างกาย
• Anti-HIV ตรวจโดยการหาว่าภูมิต้านทานในเม็ดเลือดขาวที่สามารถต้านทานต่อเชื้อเอชไอวีที่อยู่ในร่างกายผ่านการตรวจเลือด วิธีนี้จะใช้สำหรับผู้เข้ารับการตรวจที่มีความเสี่ยงจะติดเชื้อมาแล้ว 2-6 สัปดาห์
• PCR (Polymerase Chain Reaction) วิธีนี้สามารถใช้ตรวจได้ในเด็กทารกหลังคลอดที่อาจได้รับเชื้อจากแม่ จนถึงผู้ใหญ่ที่มีความเสี่ยงมาแล้ว 2 สัปดาห์เป็นต้นไป เป็นการตรวจถึงสารพันธุกรรม

ขั้นตอนการ ตรวจ เอชไอวี ยุ่งยากไหม

• เตรียมตัว ไม่จำเป็นต้องอดน้ำหรืออดอาหารเหมือนการตรวจเลือดอื่น ๆ หากพร้อมแล้ว ก็สามารถจองคิวตรวจตามสถานที่ที่ให้บริการหรือเข้ารับการตรวจได้เลย และเยาวชนที่อายุต่ำกว่า 18 ปี สามารถเข้ารับการตรวจได้เลยโดยไม่ต้องขอคำยินยอมจากผู้ปกครอง รับคำปรึกษา หลังจากยื่นเรื่องขอเข้ารับการตรวจแล้ว จะมีแพทย์หรือผู้เชี่ยวชาญมาประเมินความเสี่ยง จากนั้นจึงเซ็นใบยินยอมเข้ารับการตรวจ และรอรับการเจาะเลือด
• เจาะเลือด รูปแบบการเจาะเลือดตรวจจะเป็นไปตามการประเมินสภาวะของผู้เข้ารับการตรวจ
• ฟังผล ผู้เข้ารับการตรวจสามารถเลือกวิธีการรับฟังผลตรวจได้ตามรูปแบบที่มีให้ (ฟังผลทันที แจ้งทางอีเมล ฯลฯ ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับนโยบายของสถานที่ที่เข้ารับการตรวจ) ผลของการตรวจเชื้อ HIV สามารถแสดงผลออกมาได้ 2 แบบ
  • ผลเลือดเป็นบวก หมายถึงผู้เข้ารับการตรวจมีเชื้ออยู่ในร่างกายเรียบร้อยแล้ว หากเป็นเช่นนี้จะต้องเข้าสู่กระบวนการรักษาตัวต่อไปที่โรงพยาบาลของรัฐหรือเอกชน ซึ่งสามารถรักษาโดยใช้สิทธิประกันสุขภาพถ้วนหน้าหรือประกันสังคม
  • ผลเลือดเป็นลบ แสดงว่าไม่ติดเชื้อเอชไอวี หรือในอีกกรณีคือยังตรวจไม่พบเชื้อ เรียกว่า ผลลบลวง เนื่องจากเชื้อในร่างกายอยู่ในระยะฟักตัว เพราะฉะนั้นต้องมีการกลับมาตรวจซ้ำในอีก 3-6 เดือนเพื่อให้มั่นใจ

ตรวจ เอชไอวี แล้วผลเป็นบวก ควรทำอย่างไรต่อ?

หากคุณตรวจ เอชไอวี แล้วได้ผลเป็นบวก สิ่งแรกที่ควรทำคืออย่าตื่นตระหนก เพราะเอชไอวีในปัจจุบันสามารถควบคุมได้ด้วยยาต้านไวรัสอย่างมีประสิทธิภาพ คุณควรไปตรวจซ้ำที่สถานพยาบาลหรือคลินิกที่มีบริการยืนยันผล โดยเจ้าหน้าที่จะอธิบายขั้นตอนต่าง ๆ และแนะนำให้เข้าสู่ระบบการดูแลสุขภาพทันที การเริ่มยาต้านไวรัสตั้งแต่เนิ่น ๆ จะช่วยควบคุมปริมาณไวรัสในร่างกาย ทำให้สุขภาพแข็งแรง และลดโอกาสในการแพร่เชื้อไปสู่ผู้อื่น

ตรวจ เอชไอวี แล้วผลเป็นลบ เชื่อได้แค่ไหน?

ผลตรวจ เอชไอวี ที่เป็นลบสามารถเชื่อถือได้ หากตรวจในเวลาที่เหมาะสมหลังจากพฤติกรรมเสี่ยง อย่างไรก็ตาม ถ้าคุณเพิ่งมีความเสี่ยงมาไม่นาน เช่น ภายใน 1–2 สัปดาห์ก่อนตรวจ ผลอาจยังไม่แม่นยำเต็มที่ เพราะร่างกายอาจยังไม่สร้างแอนติบอดีเพียงพอให้ตรวจพบ การเข้าใจ “Window Period” หรือช่วงเวลาฟักตัวของเชื้อ เป็นสิ่งสำคัญมาก ถ้าผลเป็นลบในช่วงนี้ ควรกลับไปตรวจซ้ำในอีกไม่กี่สัปดาห์เพื่อความแน่ใจ และระหว่างนี้ควรป้องกันตนเองจากการรับหรือแพร่เชื้อเพิ่มเติม

จะทราบได้อย่างไรว่าควร ตรวจเอชไอวี เมื่อไร?

คุณจะทราบได้อย่างไร ว่าควรเข้ารับการตรวจเอชไอวีแล้วหรือไม่ จะต้องพิจารณาจากความเสี่ยงต่อการติดเชื้อ พฤติกรรมเสี่ยงต่าง ๆ และความพึงพอใจในการป้องกันของแต่ละบุคคล โดยส่วนใหญ่แล้วในระยะเริ่มต้นของผู้ติดเชื้อเอชไอวี จะไม่แสดงอาการให้เห็นชัดเจน นับว่าเป็นการยากหากจะใช้การสังเกตอาการของตนแล้วค่อยเข้ารับการตรวจยืนยัน เพราะอาจทำให้เข้าสู่ระยะที่ลุกลามสู่โรคอื่น ๆ แล้วก็เป็นได้ ดังนั้น การตรวจเอชไอวีจึงเป็นสิ่งที่ควรทำอย่างน้อยปีละ 1 ครั้ง เหมือนกับการตรวจสุขภาพร่างกายเป็นประจำ ปัจจุบัน การตรวจเอชไอวี มีการพัฒนาให้มีความแม่นยำ และรวดเร็วมากขึ้น การตรวจเอชไอวีบางวิธีสามารถทราบผลได้ภายใน 30 นาที หากท่านมีพฤติกรรมเสี่ยงต่อการสัมผัสเชื้อเอชไอวี ควรเข้ารับการตรวจเอชไอวี เพื่อทราบสถานะการติดเชื้อของตนเอง

ตรวจ เอชไอวี เป็นความลับไหม?

หลายคนลังเลจะตรวจ เอชไอวี เพราะกลัวว่าข้อมูลของตนเองจะถูกเปิดเผย ความจริงแล้วการตรวจเอชไอวีในประเทศไทยมีมาตรการคุ้มครองความลับของผู้เข้ารับบริการอย่างเข้มงวด โดยเฉพาะในคลินิกนิรนามหรือหน่วยบริการที่ไม่ระบุชื่อ ซึ่งผู้เข้ารับการตรวจสามารถใช้รหัสแทนชื่อและไม่จำเป็นต้องเปิดเผยตัวตน ทั้งนี้ ข้อมูลการตรวจจะไม่ถูกเปิดเผยโดยไม่ได้รับอนุญาต และเจ้าหน้าที่มีหน้าที่รักษาความลับของผู้รับบริการตามกฎหมายและจรรยาบรรณวิชาชีพ

ตรวจเอชไอวี ต้องเสียเงินหรือไม่ ?

หลายคนลังเลที่จะ ตรวจ เอชไอวี เพราะกังวลเรื่องค่าใช้จ่าย ความจริงแล้วการตรวจสามารถเข้ารับบริการได้ฟรีภายใต้สิทธิประกันสุขภาพแห่งชาติ สิทธิประกันสังคม หรือสิทธิสวัสดิการอื่น ๆ นอกจากนี้ยังมีองค์กรและคลินิกชุมชนที่ให้บริการโดยไม่มีค่าใช้จ่ายสำหรับกลุ่มเสี่ยง เช่น ชายที่มีเพศสัมพันธ์กับชาย คนข้ามเพศ และผู้ใช้ยาเสพติด การเข้ารับการตรวจไม่ควรถูกจำกัดด้วยต้นทุน เพราะสุขภาพของคุณมีคุณค่ามากกว่านั้น และการตรวจเร็วสามารถช่วยให้คุณเข้าถึงการดูแลได้ทันท่วงที

ตรวจเอชไอวี เพื่อตัวเองและคนที่คุณรัก

การตรวจ เอชไอวี ไม่ใช่เพียงแค่การดูแลตัวเอง แต่ยังเป็นการแสดงความรับผิดชอบและใส่ใจต่อคู่รักด้วย การรู้สถานะของตนเองจะช่วยให้คุณสามารถวางแผนอนาคต สร้างความเชื่อมั่น และลดความเสี่ยงในการแพร่เชื้อโดยไม่ตั้งใจ คู่รักหลายคู่เลือกที่จะตรวจพร้อมกันเพื่อให้เกิดความสบายใจทั้งสองฝ่าย การเปิดใจพูดคุยเรื่องการตรวจเอชไอวีจึงเป็นส่วนสำคัญของความสัมพันธ์ที่มีสุขภาพดีและยั่งยืน

อ่านบทความอื่นๆเพิ่มเติม

• ชุดตรวจเอชไอวีด้วยตนเอง ทางเลือกใหม่ที่สะดวก รวดเร็ว รู้ผลไว
• ตรวจ HIV ราคา เท่าไหร่?

การเข้ารับการตรวจเอชไอวี โดยไม่ต้องรอให้มีอาการที่ผิดปกติเกิดขึ้นก่อน จึงเป็นแนวทางการปฏิบัติที่ดีที่สุด เพื่อให้สามารถยับยั้งการแพร่กระจายของเชื้อเอชไอวีในร่างกาย ก่อนที่จะลุกลามไปสู่ระยะที่รุนแรงหรือมีโรคแทรกซ้อนมากยิ่งขึ้น

อ้างอิง

• World Health Organization. (2015). Guidelines on HIV testing services: 5Cs—Consent, confidentiality, counselling, correct results and connection. World Health Organization. https://www.who.int/publications/i/item/9789241550581
• Centers for Disease Control and Prevention. (2023). HIV testing overview. U.S. Department of Health & Human Services. https://www.cdc.gov/hiv/basics/hiv-testing/index.html
• กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข. (2566). แนวทางการให้บริการตรวจและปรึกษาเอชไอวี. กรมควบคุมโรค. https://ddc.moph.go.th